Historia
ZARYS HISTORII PARAFII
pw. WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY
W ZĘBOWICACH
Gerard Wons
Zębowice /Sambowicz/ pojawiają się na kartach historii w XIII w, pierwsza wzmianka pochodzi z 1251 r. (Codex diplomaticus Silesiae). Zębowicka parafia należy do jednej z najstarszych w powiecie oleskim. Powstała na początku XIV w. – świadczą o tym 2 źródła: Neuling w dziele „Kirchorte in Schlesien” podaje rok 1305, natomiast w dokumencie (za czasów Bolka I) zawierającym wykaz dziesięcin z 1310 r. również wymienione są Zębowice. Na rzecz biskupa wrocławskiego, Zębowice miały przekazywać daninę od 20 łanów upraw żyta i owsa. W owym czasie w sąsiedztwie istniały parafie: w Oleśnie i Dobrodzieniu. Nic nie wiadomo o pierwszym kościółku, który wybudowano w Zębowicach. Na pewno była to prosta, o skromnym wyglądzie, budowla drewniana. Kolejny (prawdopodobnie drugi) kościół w stylu gotyckim, z wysokim strzelistym dachem powstał w 1447 lub w 1452 r. O nim wiemy już więcej. W protokołach wizytacyjnych z 1679 i 1678 r. można przeczytać: „Kościół jest zbudowany z drewna, niekonsekrowany, pod wezwaniem Najświętszej Panny Wniebowziętej. Przy kościele jest drewniana zakrystia, cmentarz, drewniana kostnica i dzwonnica z drewna z 2 dzwonami. Ołtarz główny jest z desek, nie konsekrowany, zbudowany w stylu barokowym – malowany i pozłacany. Ołtarze boczne są z figurą Matki Boskiej i św. Walentego. Tabernakulum jest rzeźbione i malowane. Wnętrze było ozdobione tylko w części prezbiterialnej, nie było konfesjonałów, a spowiedzi słuchano na schodach. W podziemiach kościoła chowano właścicieli Zębowic i Kniei.
Proboszczem był wówczas Andreas Clava (studiował w Ołomuńcu, wyświęcony we Wrocławiu). Był kapłanem wykształconym, pilnym i skromnym. Mieszkał w drewnianym domu i uprawiał pół łana ziemi. Po wojnie trzydziestoletniej (1618 – 1648 r.), wskutek spustoszeń Śląska i znacznego spadku liczby mieszkańców, parafia w Radawiu została przyłączona do parafii zębowickiej. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża w Radawiu został na długie lata kościołem filialnym. Zębowicka parafia stała się bardzo rozległa: od Osiecka, Poczołkowa aż po Poliwodę i Zakrzów Turawski. Opiekunami/kolatorami kościoła parafialnego i filialnego byli właściciele majątków w Zębowicach i Radawiu. Byli zobowiązani wspierać finansowo parafię. Różnie to z tym bywało: jedni byli bardzo szczodrzy, inni uchylali się od tych obowiązków. W 1657 r. Wacław Paczyński (właściciel Zębowic) ufundował piękną, dużą renesansową monstrancję, wykonaną z pozłacanego srebra, która jest w naszym kościele do dnia dzisiejszego. W 1592 r. w Diecezji Wrocławskiej wprowadzono zarządzenie nakazujące proboszczom prowadzenie katechizacji. Przyczyniło się ono do tworzenia „szkółek parafialnych” w XVII w. Taka szkółka istniała również od 1640 r. w Zębowicach i była prowadzona przez kowala Pawła Piskę, który był organistą i zakrystianem. Głównym celem nauczania była katechizacja, nauka czytania, pisania, ministrantury i pieśni kościelnych. Uczęszczali do niej dobrowolnie tylko chłopcy, rodzice płacili niewielkie kwoty pieniężne lub przekazywali dary rzeczowe. Nie wiadomo, gdzie odbywała się nauka, czy w wynajmowanej izbie, czy w kościele? To nauczanie trwało, na pewno, do 1679 r. (wspomina o nim sprawozdanie wizytacje), jak długo później – nie wiadomo? W powiecie oleskim było w tym czasie około 10 takich szkółek. Nazwisk proboszczów z tych zamierzchłych czasów nie znamy. Niektóre pojawiają się sporadycznie, jak chociażby ks. Benbuss/Bembuss - jeden ze świadków sprzedaży majątku Jana v. Bessa chłopom kadłubskim, 5 kwietnia 1605 r. W parafii prowadzone były księgi: chrztów od 1671, ślubów od 1716 i zgonów od 1765 roku . Niestety, te cenne dokumenty spaliły się podczas pożaru plebanii w styczniu 1945 r. W 1777 r. zbudowano przylegającą do kościoła masywną dzwonnicę o ścianach prostopadłych, a nie ukośnych – przez co znacznie powiększyła się jego bryła. Jej budowniczym był cieśla Adalbertus Kokot ze Szczedrzyka. Wówczas proboszczem był Jan Trzęsigłowski, urodzony w Głogówku. W XVIII w. zmienił się wystrój kościoła. Wewnętrzne ściany odeskowano i pokryto barokową polichromią. Na stropie prezbiterium przedstawiono Koronację Matki Boskiej, otoczonej aniołami grającymi na instrumentach. Natomiast w części środkowej stropu widniało Oko Opatrzności Bożej, otoczone symbolami Litanii Loretańskiej. Ściany boczne ozdobiono wielobarwnymi malowidłami dekoracyjnymi. Świątynia ta służyła parafianom prawie 500 lat, ale była za mała, aby pomieścić wszystkich wiernych (miała tylko 150 miejsc siedzących). Problem ten wyraźnie nasilił się w XIX w. W 1845 r. do Zębowic przybył ks. Mikołaj Śmiałek (urodzony w 1815 r. w Radawiu) i zastąpił schorowanego proboszcza Schuberta. Początki jego duszpasterskiej pracy przypadły w trudnym okresie zarazy ziemniaczanej, tyfusu i wystąpień chłopskich w okresie Wiosny Ludów. Parafia liczyła wtedy 3642 wiernych. Dlatego priorytetowym celem swojej pracy duszpasterskiej uczynił ks. Śmiałek gromadzenie funduszy na budowę nowego, dużego domu Bożego. Nawet, gdy po 27 latach posługi kapłańskiej nagle odszedł z parafii, dalej gromadził środki na ten cel – aż do śmierci (4.12.1904 r.). W testamencie zapisał zębowickiej parafii olbrzymią sumę 104 tysięcy marek. Ówczesny proboszcz ks. Paul Leja nie podjął się trudu budowy nowego kościoła, był schorowany – odszedł z Zębowic w 1909 r. Dopiero jego następca - młody, energiczny ks. Karl Herold rozpoczął wiosną 1910 r. budowę dużego, murowanego kościoła. Uroczyste położenie kamienia węgielnego odbyło się 19.06.1910 r. Prace budowlane postępowały w ekspresowym tempie. Jesienią (9 listopada 1911 r.) kościół był gotowy. Odbyło się jego uroczyste poświęcenie, dokonane przez ks. Herolda. Został konsekrowany 8 lipca 1912 r. przez wrocławskiego biskupa sufragana Augustyna. Całkowity koszt budowy i wyposażenia wyniósł 154 tys. marek: 104 tys. testament ks. Śmiałka, 20 tys. podarował książę raciborski Viktor II, 30 tys. wyłożyła parafia, zaciągając pożyczkę. Wybudowano dużą neogotycką świątynię, bogato wyposażoną, jedną z piękniejszych w Diecezji Opolskiej. Parafii nie było stać na utrzymanie 2 kościołów, dlatego stary przekazano miastu Gliwice. Transferu i gruntownej renowacji kościółka dokonano na koszt miasta w 1925 r. Po wielu latach przynależności parafii do Dekanatu Oleskiego nastąpiło przejście do nowo utworzonego od 1.01.1926 r. Dekanatu Dobrodzieńskiego. Pierwszym dziekanem został ks. Karl Herold. Po jego śmierci 11 listopada 1939 r., proboszczem został ks. Maksymilian Nowotny. Przyszło mu prowadzić posługę w trudnym okresie wojennym. Parafii 2 razy zabierano dzwony na potrzeby I i II wojny. Ks. M. Nowotny w styczniu 1945 r. opuścił parafię przed zbliżającymi się wojskami sowieckimi. Władza ludowa zabroniła mu powrotu do parafii. 13 września 1946 r. został pochowany na naszym cmentarzu. W okresie ponad stuletniego istnienia kościoła był on zamknięty jedynie 2 miesiące: od stycznia do marca 1945 r. Pierwszą mszę św. po tej przerwie odprawił pochodzący z naszej parafii ks. Paul Krawczyk. Za zgodą jego proboszcza z Bytomia, sprawował do sierpnia 1945 r. posługę kapłańską. Po II wojnie tworzyła się dopiero administracja kościelna na Śląsku. W tym czasie do parafii przyszedł ks. Malik, po niecałym roku opuścił Zębowice. 4 grudnia 1945 po długim okresie starań - ks. administrator apostolski Bolesław Kominek wydzielił z zębowickiej parafii, parafię w Radawiu. Pierwszym powojennym proboszczem, który ponad 40 lat pracował w Zębowicach, był ks. prałat Paweł Kocur. Zlecił wykonanie nowych dzwonów, malowanie kościoła, sprowadził siostry zakonne, wybudował dom katechetyczny. Był wieloletnim dziekanem oraz wzorowym gospodarzem parafii. Zmarł 14.01.1991 r., jest pochowany na zębowickim cmentarzu. W 1972 r. powstała Diecezja Opolska, do której włączono zębowicką parafię. Kolejnym administratorem, a następnie wieloletnim proboszczem (1984 – 2018 r.) był ks. Paweł Zając. W tym okresie rozbudowano kaplicę w Poczołkowie (1991 r.), wybudowano kościół filialny w Kniei (1995 r.), wymieniono dach kościoła parafialnego (2000 r.), odnowiono ołtarze, balaski i ambonę, wyremontowano organy, wypiaskowano i pomalowano kościół oraz wykonano wiele innych prac. Po przejściu ks. Pawła Zająca na emeryturę – Ksiądz Biskup Andrzej Czaja mianował ks. Józefa Zwarycza nowym proboszczem w Zębowicach. Ks. Józef Kazimierz Zwarycz przejął parafię 23 sierpnia 2018 roku.
Kilka zdjęć podarowanych przez Gerarda Wonsa
